یزد آوا؛ کشور ایران و استان یزد را مهد قنات می دانند و قنات زارچ به عنوان قدیمی ترین قنات جهان در استان یزد واقع شده است.

مردان سختکوش این دیار از هزاران سال پیش با همت و تلاش و خلاقیت و پشتکار خود آب را در دل زمین به جریان در می آوردند و حیات را به مردم هدیه می کردند.

دکتر علی اصغر سمسار یزدی مشاور ارشد مرکز بین الملی قنات و سازه‌های تاریخی آبی در مصاحبه با خبرنگار یزد آوا، با اشاره به قدمت قنات‌های استان یزد گفت: کتب مختلف تاریخی بر این دلالت دارند که تعدادی از قناتهای یزد قبل از اسلام در این منطقه حفر شده اند. که از ان جمله می‌توان به قنات زارچ ، قنات سلسبیل، قنات فیروز آباد مجومرد، قنات اهرستان و تعدادی قنات قدیمی در میبد و اردکان اشاره نمود.

وی با اشاره به آخرین آمار منتشره از ناحیه شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان یزد گفت: در شرایط فعلی در استان یزد 2 هزار و 630 رشته قنات فعال وجود دارد که این قنات‌ها جمعا سالیانه 170 میلیون متر مکعب از آب‌های زیر زمینی را تخلیه می‌نمایند.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر با بیان اینکه متأسفانه در نیم قرن گذشته تعداد قابل توجهی از قنات‌های دشتی استان به خشکی گرائیده‌اند، افزود: لایروبی و مرمت قنات‌های قدیمی و قنات‌هایی که هنوز نیمه فعال هستند باید در دستور کار باشد.

بر این اساس بنا به گزارش اداره کل جهاد کشاورزی یزد، سالانه با استفاده از اعتبارات استانی، ملی و خودیاری کشاورزان به طور متوسط 60 رشته قنات لایروبی و مرمت می‌شود اما بازهم این امر نیاز کشاورزان به آب سفره های زیر زمینی را تامین نمی‌کند.

قنات روستای ملاباشی یکی از قنات‌های قدیمی استان یزد است که قدمت آن 700 سال  برآورد و میزان آبدهی آن 60 لیتر بر ثانیه اعلام شده است.

اهالی و کشاورزان روستای ملاباشی چندی پیش از خرابی مسیر قنات و ریزش آن خبر دادند.

کشاورزان روستا طی نگارش چندین نامه با بیان اینکه میزان عدم آبدهی این قنات در روستای ملاباشی ناشی از خرابی مسیر قنات است، از مسئولان امر خواستند که باتوجه به نیاز مبرم کشاورزان روستا و تامین بخشی از هزینه‌های مرمت قنات به صورت خودیاری اعتبار مناسبی جهت مرمت و احیای قنات صورت گیرد.

نمایندگان جهاد کشاورزی استان یزد، محمدرضا جعفری مسئول اداره تامین آب و خاک، یثربی کارشناس مسئول جهاد کشاورزی استان، مجتبی زارع نماینده بخشداری مرکزی یزد، اعضای  شورای اسلامی و شورای قنات ملاباشی و دهیار روستا از جمله کسانی بودند که از قنات و مسیر آن بازدید کردند.

طی بازدید از چندین نقطه قنات، میزان آب و میزان آبدهی این قنات در باغ انار شهرستان مهریز 60 لیتر بر ثانیه، حوالی تقی آباد 30 لیتر بر ثانیه و میزان آبدهی آن در روستای احمدآباد ملاباشی صفر اعلام شد و  کارشناسان بر خرابی مسیر قنات صحه گذاشتند.

در پی نگرانی‌هایی که اهالی روستای ملاباشی و طرح مشکل قنات تخریب شده این روستا خبرنگار یزد آوا درجمع آنها حاضر شد که در این میان چند تن از مطلعین و مسئولین مردمی به بیان مشکلات این قنات پرداختند.

زارع یکی از معتمدین و ریش سفیدان روستا گفت: قبل از انقلاب اسلامی، آب فراوان قنات دراختیار مردم روستا بود ولی پس از انقلاب اسلامی، آب قنات توسط چاه هایی که در باغ های مهریز زده شد کشیده شد؛ تا آنجا که آب قنات خشکید و گواهی فوت( خشک دائمی و غیر قابل استفاده بودن قنات) برای قنات صادر شد و مردم روستا مجبور به حفر چاه شدند.

وی ادامه داد: مردم روستا که به سبب از دست دادن آب قنات در تنگنای شدیدی قرار گرفته بودند و از طرفی آب چاه ها نیز کافی نبود موجب کدورت بین مردم روستا که شغل غالبشان کشاورزی بود شد؛ نهایتا با اعتراضات گسترده مردم آب از باغ های مهریز گرفته و بعد از مدت ها روانه روستا شد ولی طولی نکشید که حریم قنات توسط ک.ا.ا گرفته و با کشیدن آب چاه توسط موتور و استفاده نامعلوم از آن باز قنات تشنه شد و مردم گرسنه!

این معتمد ادامه داد: باز مردم مجبور به اعتراض شدند ولی تا مدت زیادی کسی به آن ها توجه نکرده و حتی به حریم قنات هم راه داده نمی شدند ولی نهایتا طی شکایات گسترده و کسب حکم با مامور وارد باغ شده و دیدیم که با دو موتور به جان چاه افتاده اند و به پرورش نهال مشغول هستند؛ که با زور قانون مجبور شدند موتورها را خاموش کنند و باز آب راه روستا را در پیش گرفت.

وی گفت: ولی این بار چون مدت بسیار زیادی قنات خشک مانده بود و ادامه راه مورد رسیدگی قرار نگرفته بود بسیاری از چاه های مسیر واریز (ریزش) کرده بودند و مسیر قنات یا به دلیل ریزش و ورود زباله و گرد و غبار مسدود شده بود یا به حفره های زیر زمینی می ریخت؛ این بار طی مراجعه به مراجع ذی صلاح توفیقی نیافتیم و مردم خود به تعمیر راه آب پرداختند.

این معتمد محل می گوید طی درخواست اهالی روستا از یکی از کشاورزان محل برای ترمیم قنات به کمک مردم می آید که صحبت‌های وی نیز شنیدنی است.

این مقنی می گوید کار هزینه زیادی داشت که درصد نا چیزی از آن توسط دولت و ما بقی توسط مردم تامین شد؛ کار را شروع کردیم و بعد از 4 ماه توانستیم بخش تقریبا 20 درصدی آب را زنده کنیم ولی قنات دچار آسیب های جدی بوده و هست که کار را برای ما دشوار کرده و اکنون نیز بسیاری از زحمات ما به هدر رفته است؛ چرا که خسارات وارده به قنات بسیار جدی است و هزینه بالایی دارد؛ بعد از آن نیز دوباره دست به کار شدیم تا قنات را ترمیم کنیم ولی با وجود 6 ماه تلاش به خاطر نداشتنن امکانات و وسایل لازم و نیز هزینه هنگفت آن و نیز وجود نقاط کور فراوان در راه قنات نتیجه ای نگرفتیم.

دستجردی رئیس شورای اسلامی روستایی احمد آباد مشیر(ملاباشی) در تکمیل سخنان مقنی گفت: بعد از خشک شدن آب چاه 37 متری به ما دادند که به هیچ عنوان آب چاه قابل مقایسه با آب قنات نیست و توانایی پاسخگویی به نیاز روستا را ندارد.

وی ادامه داد: لایروبی و مرمت قنات نتیجه ای نداد و ما رو به سوی مسئولین برده و از آن ها طی مکاتبات فراوان و مراجعه حضوری توفیقی نیافتیم حتی دکتر جوکار، مسئولین بخشداری و استانداری و نیز حجت الاسلام مدرسی نیز از محل بازدید کردند که فایده ای عاید نشد چرا که هزینه ترمیم قنات حدود 1میلیارد تومان برآورد شده و مکاتبات با تهران نیز تاکنون راه گشا نبوده است.

زارع پور نماینده امور این قنات که از جانب مردم روستا انتخاب شده است، اظهار داشت: بنده با پشتیبانی مردم و شورای اسلامی پیگیری گسترده و طولانی مدتی به صورت حضوری و مکاتبه‌ای انجام دادم؛ بارها مسئولین استانداری و فرمانداری را مطلع کرده و حتی به همراه دکتر جوکار و حجت الاسلام مدرسی امام جمعه حومه شرقی یزد از محل بازدید کرده‌اند ولی تا کنون که چند سال می گذرد تا به حال جواب قانع کننده ای به ما نداده اند و توجهی نکرده اند.

وی ادامه داد: مردم روستا به معنای واقعی کلمه در احیای قنات تلاش کرده و همکاری و خودیاری جدی داشته اند؛ ولی خسارات وارد شده به قنات بسیار جدی تر است و مردم قادر به تامین هزینه های آن نیستند؛ ما از مسئولین خواهش داریم تا صدای ما را بشنوند و با توجه به اینکه مشکل جدی کشور به خصوص استان دار العباده یزد آب است همکاری لازم و جدی را با ما در جهت احیای این قنات ارزشمند که آب سالم و بسیار زلالی دارد داشته باشند.

خبرنگار یزد آوا در این خصوص با مسئولان استان مصاحبه کرده و پیگیر موضوع شد.

محمد رضا جعفری رئیس امور قنوات استان یزد در مصاحبه با خبرنگار یزد آوا در این خصوص گفت: طول قنات روستای احمدآباد ملاباشی 35 کیلومتر است که 17 کیلومتر از آن نیاز به بازسازی و مرمت دارد و با کارشناسی های انجام شده هزینه آن 10میلیارد ریال است.

وی با بیان اینکه قبلا در سال 93 برای بازسازی این قنات 200 میلیون ریال کمک شده است، ادامه داد: تاکنون نامه نگاری های متعددی انجام شده است با این حال باید برای بازسازی قنات باید اعتبارات ملی تخصیص یابد تا  با مجوز آب منطقه ای قنات مرمت شود.

این در حالی است که سید محمد طباطبایی معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان یزد در خصوص صدور مجوز برای مرمت و بازسازی قنات ملاباشی به خبرنگار یزد آوا گفت: روستاییان ملاباشی اوایل انقلاب در دهه 60 با گزارش خشکی  قنات، درخواست حفر چاه عمیق به جای استفاده از قنات را داده‌اند.

وی با اشاره به ماده 11 آئین نامه اجرایی فصل دوم قانون توزیع عادلانه آب[1] تصریح کرد: براساس قانون زمانی که چاه به جای قنات حفر شود، قنات متروکه می شود و تنها از نظر یک سازه میراث فرهنگی حفظ خواهد شد و هیچ گونه مجوزی برای لای‌روبی، بازسازی و غیره برای آن صادر نمی شود.

طباطبایی با اشاره به ریزش این قنات  و هدر رفت آب نیز گفت: آبی که از این قنات به نظر هدر می رود مجدد جذب سفره های آب زیرمینی خواهد شد و از این نظر مشکلی وجود ندارد.

حال با توجه به اظهارات مردم روستای ملاباشی و اذعان کارشناسان مبنی بر اینکه مرمت این قنات در جهت تامین آب کشاورزی اهالی این روستا بسیار تاثیرگذار است، مسئولان باید هر چه سریع تر در جهت تخصیص اعتبار برای مرمت این روستا اقدام کنند و چه خوب است که مسئولان شرکت آب منطقه ای یزد نیز  با توجه به اینکه مادر چاه و پیشکار این قنات دارای آب می‌باشد راه حل قانونی جهت بازسازی و بهره‌برداری از آن  بیابند.

پی‌نوشت:

[1]- ماده 11 - در مناطق ممنوعه حفر چاه يا قنات بجاي چاه و يا قناتي كه خشك شده و يا آبدهي آن نقصان فاحش يافته و استفاده كافي از آنها به عمل نمي‌آيد و تا‌سه سال قبل از ممنوعيت منطقه از آن بهره‌برداري مي‌شده است با اخذ پروانه مجاز است مشروط به آن كه اولاً از آب چاه يا قنات جديد فقط زمينهائي آبياري‌شوند كه قبلاً از چاه يا قنات قبلي مشروب مي‌شده‌اند. ثانياً در حريم منابع آب متعلق به ديگري نباشد ثالثاً حفر چاه يا قنات در ملك غير با اجازه مالك باشد با‌حفر اين قبيل چاه‌ها يا قنوات چاه يا قنات قبلي فاقد حريم و متروكه اعلام خواهد شد. اعمال مقررات اين ماده مشروط به آن است كه صاحبان چاه يا قنات‌حداكثر پنج سال پس از خشك شدن و يا نقصان فاحش آب براي استفاده از مقررات اين ماده به ادارات مربوطه مراجعه نمايند. پس از انقضاء مدت مذكور در اين‌ماده تقاضايي قبول نمي‌شود.