یزد آوا؛ انتخاب روز 16 آذر به عنوان روز دانشجو که وجه تسمیه‌‎ی آن، قربانی شدن سه تن از دانشجویان دانشگاه تهران در 16 آذر سال 32 -یعنی کمتر از چهار ماه بعد از کودتای 28 مرداد- پیش پای معاون رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا بود؛ ماهیت اصلی  و واقعی این روز را نشان می‌دهد. در واقع ضد استکباری بودن بارزترین و مهم‌ترین مشخصه‌ی روز دانشجو است و جنبش دانشجوی واقعی همانی است که این مشخصه بر تارک آن بدرخشد.

از 16 آذر سال 32 تا به امروز بیش از 60 سال می‌گذرد و در طول این مدت، مسیر جنبش دانشجویی ضداستکباری و عدالتخواهانه بوده و عملکرد جریان دانشجویی نشان می‌دهد این جریان در بزنگاه‌های مختلف نقش پیشتازی ایفا کرده است.

در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی، آشنایی دانشجویان عدالت‌خواه با امام خمینی(ره) و پیوند آن‌ها با روحانیون انقلابی مانند شهید بهشتی، شهید باهنر، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، شهید مطهری و ... موجب شد تا روند عدالت‌خواهی و آرمان‌خواهی دانشجویان بیش از گذشته ارتقا پیدا کند و آن‌ها با شور و شعور بالاتری نسبت به قبل، مطالبات انقلابی را دنبال کردند.

سال 58 و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام، از نقاط عطف تاریخ جنبش دانشجویی محسوب می‌شود که اقدام انقلابی آن‌ها از سوی امام خمینی به عنوان انقلاب دوم نامیده شد. این در حالی است که چند ماه بعد از آن و در سال 59 شاهد انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها بودیم که باز هم نقش جنبش دانشجویی در این برهه مهم غیرقابل انکار است. هشت سال دفاع مقدس، برهه تعیین کننده دیگری برای کشور بود که دانشجویان انقلابی در این برهه نیز بسیار موثر و نقش آفرین بودند.

بعد از آن نیز در برهه‌های مختلف جریان دانشجویی تاثیرگذار و نقش‌آفرین بوده و نسبت به واقعیت‌های جامعه رویکرد بی‌تفاوتی نداشته است. با این همه، پاشنه آشیل جنبش دانشجویی وابستگی به احزاب و جریان‌های سیاسی بوده، به طوری که هرگاه دانشجویان به جریان‌های سیاسی و جناحی متصل شده‌اند، با افول مواجه شدند و نتوانستند رسالت اصلی خود را پیاده کنند. دولت‌های مختلف بعد از جنگ، همه به دنبال این بودند تا دانشجویان را به عنوان پیاده‌نظام خود در دانشگاه‌ها تبدیل کنند. رفتارهای ساختارشکنانه و رادیکال بخشی از تشکل‌های دانشجویی در دوران حاکمیت دولت اصلاحات، از نمونه‌های بارز تبدیل جریان دانشجویی به پیاده‌نظام احزاب است که خسارت‌های زیادی را به جنبش دانشجویی وارد کرد.  

نکته قابل اهمیت اینکه، جنبش دانشجویی با احزاب و جریان‌های سیاسی متفاوت است و قرار نیست تشکل‌های دانشجویی در دانشگاه‌ها نقش شاخه‌ی دانشجویی احزاب را ایفا کنند. احزاب و جناح‌های سیاسی به دنبال قدرت هستند و آنچه برای آن‌ها موضوعیت دارد قدرت است، اما برای جنبش دانشجویی عدالت‌خواهی و آرمان‌گرایی مسئله‌ی اصلی است و چون آن‌ها وابستگی به قدرت ندارند، برای بیان مطالباتشان نیز محدودیت ندارند.

آنچه در رابطه با 16 آذر قابل اهمیت است اینکه، همان جریان‌های سیاسی و قدرت‌طلب خارج از دانشگاه که آزادگی و استقلال دانشجویان را نمی‌توانند تحمل کنند، سعی کرده‌اند ماهیت اصلی 16 آذر و رسالت جریان دانشجویی را تحریف کنند. در حالی که ضداستکباری و ضدآمریکایی بودن اصلی‌ترین مشخصه جنبش دانشجویی از ابتدا تاکنون بوده است، جناح‌های سیاسی به دنبال تعریف جریان دانشجویی در پارادایمی دیگر هستند که به واسطه آن بتوانند منافع حزبی خودشان را دنبال کنند.

به تعبیر رهبر معظم انقلاب: «جنبش دانشجوئی در کشور ما در تاریخِ ثبت شده و شناخته شده‌ی خود، همیشه ضداستکبار، ضدسلطه، ضداستبداد، ضداختناق و بشدت عدالت‌خواه بوده است. این ممیزات جنبش دانشجوئی ما از روز اول است تا امروز. اگر کسی مدعی جنبش دانشجوئی باشد، اما این ممیزات را نداشته باشد، صادق نیست. دست جنبش دانشجوئی نمی‌تواند در دست کسانی باشد که در فلسطین قتل عام می‌کنند، در عراق جنایت می‌کنند، در افغانستان مردم را از دم تیغ می‌گذرانند؛ این جنبش دانشجوئی نیست. جنبش دانشجوئی خصلت و خاصیتش در کشور ما لااقل اینجور است - شاید در خیلی از کشورهای دیگر هم باشد - که ضد استکباری، ضد سلطه، ضد دیکتاتوری و طرفدار عدالت است. شروع این حرکت یا مقطع شناخته شده‌ی این حرکت، همین 16 آذر است.»

حمیدرضا زارع

یزد رسا